De Kraakverzetsmanifestatie van de Groote Keijser.

Inleiding

De jaren zeventig en tachtig in Nederland waren onrustige periodes die vooral werden gekenmerkt door de meningsverschillen tussen oude en nieuwe generaties. De meeste mensen zien de jaren zeventig als een tijd van crisis, ontevredenheid en radicalisme. Volgens historicus Duco Hellema roepen de jaren zeventig verschillende beelden op. Zo is er het beeld van de dominantie van de linkse partijen, het neoliberalisme en het ‘Ik-tijdperk’. Ook spreekt Hellema van ‘De lange jaren zeventig’, hiermee wordt bedoeld dat er sprake is van een langere periode van verandering dan alleen de tien jaar van de jaren zeventig. Volgens Hellema begonnen deze lange jaren zeventig in 1966 en eindigden begin jaren tachtig.

Woningnood en stadsvernieuwing zijn kernwoorden die de jaren zeventig en tachtig beschrijven. In de binnenstad van Amsterdam werden er verschillende panden ontruimd om daarna voor onbepaalde tijd leeg te staan. Hier maakten de inwoners, vooral de jongeren, zich kwaad over. Ook werden er woningen gesloopt om plaats te maken voor kantoorgebouwen. De woningnood was de reden dat er een kraakbeweging ontstond in Amsterdam. De krakers gingen indirect invloed uitoefenen op de overheid door middel van de media en de publieke opinie. In het midden van de jaren zeventig maakte de kraakbeweging een grote groei door. Daarbij kende de beweging een hoogtepunt in 1980 door de belangstelling van de pers rondom de protesten. De kraakbeweging in Amsterdam had een aantal belangrijke panden weten te kraken waardoor de beweging nog meer aandacht trok. Het bekendste voorbeeld hiervan waren de panden van de Groote Keijser.

De Groote Keijser was één van de grootste bedrijfspanden van Amsterdam en werd in 1978 gekraakt. De reden voor het kraken was de aandacht die de krakers ermee zou krijgen. De oorspronkelijke krakers van de Groote Keijser waren niet goed georganiseerd en het leven in het pand was chaotisch. Deze houding veranderde echter toen er in 1979 een ontruimingsvonnis voor de Groote Keijser werd uitgeroepen. Veel krakers vertrokken na de uitspraak van het vonnis en van de vijftig krakers bleven er nog tien over. De leiding van de Groote Keijser werd overgenomen door de krakers van de Staatsliedenbuurt met als gevolg dat de Groote Keijser een goed georganiseerd middelpunt van de kraakbeweging werd. De nieuwe leiding van de Groote Keijser zag het pand als symbool voor alles wat de kraakbeweging dwars zat. Namelijk de woningnood, speculatie en het slechte overheidsbeleid. Vanaf 1980 was er een constante spanning in Amsterdam omdat er elk moment gevechten konden uitbreken tussen krakers en de politie.

Deze bronanalyse zal een selectie bronnen over het evenement ‘De kraakverzetsmanifestatie’ uit 1980 georganiseerd door de Groote Keijser nader bekijken. De bronnen zijn afkomstig van het Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis. De focus zal liggen op een persbericht en een pamflet van de ‘Kraakverzetsmanifestatie’ en deze zullen worden ondersteund door de inventaris van het evenement. De ondersteunende bron wordt enkel gebruikt om informatie te geven of bewijzen te leveren. Ik heb deze bronnen gekozen omdat ze laten zien dat de kraakbeweging er baat bij had dat er correcte informatie over de beweging naar buiten werd gebracht. Het interessante hieraan is dat veel mensen de krakers zagen en zien als een zooitje ongeregeld dat vaak geassocieerd werd met geweld. Door deze bronnen komt naar voren dat hun belangrijkste wapen de publieke opinie was

Bron: ‘Een voet tussen de deur’, Eric Duivenvoorden.

 Paragraaf 1: Het Persbericht

Eerst kijken we naar het persbericht genaamd ‘Uitnodiging Pers voor Kraakverzetsmanifestatie in de Groote Keijser’. Het bericht bevat informatie over het evenement ‘De Kraakverzetsmanifestatie’. Ook werd het evenement gebruikt om aandacht te besteden aan de opening van het informatiecentrum in de Groote Keijser. In de bron wordt er praktische informatie gegeven over de activiteiten van de openingsdag en over het informatiecentrum.

Om te beginnen is de methode waarmee de tekst benaderd wordt van belang. Literatuurcritica Catherine Belsey heeft het volgende te zeggen over tekstuele analyse: ‘Textual analysis as a research method involves a close encounter with the work itself, an examination of details without bringing to them more presuppositions than we can help.’ Hiermee bedoelt Belsey dat we de bron zo gedetailleerd mogelijk moeten bekijken zonder al onze kennis er meteen op los te laten. Het onderwerp van de bron is de kraakverzetsmanifestatie in de Groote Keijser en het persbericht beschrijft wat er te doen was tijdens het evenement. De auteurs gaan niet gedetailleerd in op wat er precies te zien valt maar beschrijven het beknopt. Daarbij is de bron onderverdeeld in de kopjes ‘Informatiecentrum’ en ‘Openingsdag’. De schrijfstijl van de bron is formeel omdat het gericht was aan de pers. Toch staan er veel typfouten in de tekst. Vermoedelijk is dit pamflet niet de definitieve versie omdat er belangrijke typfouten worden gemaakt. Een voorbeeld hiervan is ‘De Groote Keijser Blijft Overlal’. Dit is hét motto van de Groote Keijser en dat moet natuurlijk wel goed getypt worden om de boodschap over te brengen.

Verder kijken we naar de totstandkoming van de bron. Het pamflet was geschreven door een aantal krakers van de Groote Keijser. Er werden bewust geen namen genoemd omdat de krakers anoniem wilden blijven. Volgens socioloog Eric Duivenvoorden was de anonimiteit van groot belang omdat dit voordelig kon uitpakken als ze in contact kwamen met de overheid. De informatie in het pamflet komt dus uit de eerste hand. De maatschappelijke positie van de krakers hield in dat het jongeren waren uit verschillende klassen van de samenleving die nog niet behoorden tot de arbeidsmarkt en opzoek waren naar een woning. De positie van de informanten is dat ze dichtbij de inhoud stonden en vonden dat de daden van de krakers goed en nodig waren. Daarentegen is er in de bron geen sprake van een negatieve gebeurtenis echter willen de krakers wel een correct beeld van de kraker de wereld in sturen. Omdat de auteurs bij de krakers hoorden konden ze niet objectief naar zichzelf kijken. Verder staat er niet wanneer het pamflet geschreven was, het moet echter voor 20 september zijn geweest omdat op die datum de manifestatie plaatsvond. Er staat niet expliciet in waar het persbericht geproduceerd is maar vermoedelijk werd de bron in de Groote Keijser gemaakt. Daarbij is het pamflet gemaakt met een typmachine en is daarna gedupliceerd in een drukkerij.

Het beoogde publiek was dus de pers van Nederland. Volgens historica Virginie Mamadouh was de pers van groot belang voor de krakers omdat zij een sociale stedelijk beweging waren. Sociale stedelijke bewegingen wilden indirecte invloed uitoefenen op de overheid. Dit hield in dat de krakers de overheid wilden bereiken via de media en de publieke opinie. De kraakbeweging had grote acties en evenementen nodig om belangstelling te krijgen. Hier komt het belang van het persbericht naar voren, namelijk zo veel mogelijk pers regelen bij het evenement zodat de kans groter werd dat de overheid hoorde over de manifestatie. ‘Als uitgangspunt dient de veronderstelling dat provo’s, kabouters en krakers zijn collectieve mobilisaties die zich bewust richtten op het veranderen van hun stedelijke omgeving’, aldus Mamadouh. Met de manifestatie wilden de krakers dus aandacht krijgen voor hun standpunten over woningnood en het falende beleid van de overheid. Het andere belang van het bericht was informatie geven over het evenement. De verzetsmanifestatie was voor een groot deel bedoeld om juiste informatie te geven over kraken.

Verder is de bron niet in andere contexten gebruikt. Ook hebben andere auteurs geen gebruik gemaakt van het persbericht voor de kraakverzetsmanifestatie. Dit is waarschijnlijk het geval omdat dit bericht niet representatief is voor de hele kraakgemeenschap. Kraakgroepen vielen niet onder een centraal beleid maar waren juist onafhankelijke groepen. Daarbij voegt deze bron toe aan de bestaande historische kennis het feit dat de kraakbeweging niet zonder de pers kon. Door de pers werden de grote en kleine gebeurtenissen vastgelegd en verspreid door het land. Hoe vaker acties van de kraakbeweging op de voorpagina’s van kranten stonden, hoe minder de overheid om de krakers heen kon. Ten tweede voegt de bron toe dat het opmerkelijk is dat in een tijd waar de kraakbeweging werd geassocieerd met chaos en geweld, dit evenement juist een rustige informatiedag met culturele activiteiten aanbood. Daarbij was de hele dag tot in de puntjes uitgewerkt en georganiseerd. ‘Toch waren het juist de kraakrellen die ervoor zorgden dat de centrale overheid op grote schaal fondsen ter beschikking stelde voor de renovatie en vernieuwing van huizen’, aldus historicus Bart van der Steen. Het opvallende hieraan is dat de rustige manier dus geen resultaat leverde maar wanneer er een rel uitbrak de overheid concessies wilde maken. Dit typeert de overheid van Nederland in de jaren zeventig en tachtig.

Het Persbericht. Bron: IISG

Paragraaf 2: Het Pamflet

De tweede bron van deze analyse is het pamflet ‘Kraakverzetsmanifestatie Groote Keijser’. Zoals de naam al weggeeft gaat ook deze bron over de kraakverzetsmanifestatie. Net als het persbericht bevat dit pamflet praktische informatie over het evenement. Daarentegen bevat het pamflet gedetailleerde informatie over de activiteiten van de manifestatie. Dit heeft te maken met het beoogde publiek.

Wat gelijk opvalt aan het pamflet in vergelijking met het persbericht is dat er gebruik wordt gemaakt van andere tussenkopjes, namelijk ‘Opzet’, ‘Programma’ en ‘Financiën’. Het kopje ‘Opzet’ biedt informatie over hoe de krakers op het idee van de manifestatie zijn gekomen. ‘Er bestaat belangstelling voor gedegen informatie over kraken’, aldus het pamflet. Verder wordt onder het kopje ‘Programma’ een beschrijving gegeven van alles wat er te doen en te zien was tijdens het evenement. Bij het kopje ‘Financiën’ wordt er een oproep gedaan om de kraakbeweging financieel te steunen. Het persbericht bevat andere koppen omdat het voor een ander publiek bedoeld was. Inwoners hebben meer baat bij de activiteiten dan de pers. Ten tweede valt op dat er weinig tot geen typfouten in het documenten zitten. Dit pamflet is dus waarschijnlijk de definitieve versie geweest. De schrijfstijl is informeel en toegankelijk omdat het voor een breed publiek geschreven is.

Verder was het pamflet ondertekend door de organisatoren van de kraakverzetsmanifestatie. De organisatie bestond uit de krakers van de Groote Keijser. De informatie komt dus uit de eerste hand omdat deze krakers het evenement hebben opgezet. Het pamflet en het persbericht hebben dus dezelfde auteurs. Dit is te zien in de inventaris van het Kraakverzetsmanifestatie. In de inventaris staat dat één van de bekendste Nederlandse krakers, Theo van Griessen, de leiding had over het contact met de pers. Ook deze krakers staan dicht bij de bron omdat zij het evenement hebben bedacht. Daarbij wordt er ook in het pamflet aandacht besteed aan het feit dat er geen correcte informatie naar buiten is gekomen over de kraakbeweging. Verder is de bron geschreven op 10 september 1980 in de Groote Keijser. Ook het pamflet werd geschreven met een typmachine.

Een belangrijk verschil tussen het persbericht en het pamflet is het beoogde publiek. Het pamflet richtte de aandacht op de inwoners van Amsterdam. Daarbij zou het gunstig zijn als het pamflet ook elders in Nederland terecht zou komen. Maar kraakbewegingen waren vooral actief in de grote steden dus de steun van de bevolking van Amsterdam zou al enorm helpen. Ook Virginie Mamadouh vindt dat de bevolking van groot belang was voor de kraakbeweging. Zoals al eerder gezegd zijn de krakers een sociale stedelijke beweging die indirecte invloed op de overheid wilden uitoefenen. Daarbij zegt Mamadouh dat de sociale stedelijke bewegingen ook opinievormers zijn. ‘Zij richtten zich niet alleen op concrete beleidsveranderingen maar vooral op mentaliteitsveranderingen’, aldus Mamadouh. Deze mentaliteitsveranderingen wilden de krakers bereiken via buitenparlementaire acties. Hier komen de belangen van het pamflet naar voren. De krakers wilden zo veel mogelijk mensen naar de manifestatie trekken om zo steun te werven. Op de manifestatie was het doel om mensen te informeren over de kraakbeweging en een plaats te bieden voor actiegroepen om contact met elkaar te leggen. Mamadouh benadrukt dat de netwerken en externe contacten erg belangrijk waren voor de kraakbeweging. Ook hadden de krakers van Amsterdam contact met buitenlandse kraakbewegingen. De buitenlandse krakers werden ook opgenomen in het programma van de verzetsmanifestatie. Met deze contacten konden de krakers toegang krijgen tot bepaalde hulpbronnen zoals ruimte voor vergaderingen en financiële middelen. Het laatste doel van het pamflet is het verkrijgen van financiële steun. Wat opvalt is dat de krakers erg open zijn over hun financiële situatie. Je kan namelijk als bezoeker de complete begroting inzien.

Ook deze bron is niet in andere contexten of door andere auteurs gebruikt. Wel voegt het pamflet iets toe aan de bestaande historische kennis over de Nederlandse kraakbeweging. Naar mijn mening laat dit pamflet zien hoe belangrijk netwerken en externe contacten waren. Niet alleen voor financiële middelen maar ook voor de geloofwaardigheid van de kraakbeweging. Bart van der Steen benadrukt het belang van de steun die buitenlandse jongeren elkaar boden. ‘Met de nieuwe jongerenbeweging leek een hele generatie zich af te keren van het Europese welvaartskapitalisme en politiek systeem’, aldus Van der Steen. De jongeren van grote steden zoals Zürich, Amsterdam en Kopenhagen vormden zo één grote bedreiging voor de stedelijke bestuurders. Deze samenwerking was een middel om de belangstelling van de bestuurders te krijgen. Al met al zijn de netwerken en contacten met de kraakbeweging dus van groot belang want samen sta je sterk.

Het pamflet. Bron: IISG

Conclusie 

Al met al kan er geconcludeerd worden dat de Nederlandse kraakbeweging meer was dan een gewelddadig zooitje ongeregeld zoals er veel over ze werd gedacht. Zowel het persbericht als het pamflet bewijzen dat de krakers op een rustige en amusante manier hun verhaal wilden vertellen. De krakers deden erg hun best om zo veel mogelijk mensen naar de kraakverzetsmanifestatie te lokken door allerlei verschillende stands, muziek- en theaterevenementen te organiseren. Hieruit kunnen we concluderen dat het veranderen van de publieke opinie hoog op het prioriteitenlijstje stond van de kraakbeweging.

Verder hebben de twee bronnen verschillen en overeenkomsten. Beide bronnen gaan over de kraakverzetsmanifestatie georganiseerd door de krakers die zich bevonden in het pand van de Groote Keijser. Het verschil zit in het beoogde publiek. Het persbericht was specifiek gericht aan de pers van Nederland. Door zo veel mogelijk pers te regelen zou er een grotere kans zijn dat de overheid de krakers in de media zou zien. Daarentegen was het pamflet juist bedoeld voor de inwoners van Amsterdam. Het verschil in publiek is te zien in de inhoud en de schrijfstijl van de bronnen. Het persbericht bevat vooral praktische informatie en is redelijk formeel geschreven. Daarentegen is het pamflet juist toegankelijk en informeel geschreven omdat het bedoeld was voor een breed publiek. Ook bevat het pamflet een gedetailleerdere beschrijving van de verzetsmanifestatie.

Daarbij hadden de bronnen hetzelfde doel, zowel zo veel mogelijk mensen als pers naar de verzetsmanifestatie lokken om uiteindelijk de aandacht te trekken van de overheid. De publieke opinie veranderen over de Nederlandse kraakbeweging was net zo belangrijk als gezien worden door de overheid. De steun van de bevolking zou er voor kunnen zorgen dat de kraakbeweging serieuzer genomen werd doordat er meer mensen op dezelfde manier dachten over het verheidsbeleid. Tijdens het evenement zouden de krakers hun doelen kunnen waar maken, namelijk correcte informatie bieden over de Nederlandse kraakbeweging en zo de publieke opinie veranderen om ten slotte een einde te maken aan de woningnood en het falende overheidsbeleid.

Ten slotte zou het interessant zijn om grondig archiefwerk te doen zoals historici Simon Gunn en Lucy Faire aanbevelen. Voor een verder onderzoek lijkt het mij interessant om te kijken naar andere gebeurtenissen en evenementen die georganiseerd waren door krakers. Er zou dan gekeken kunnen worden naar verschillende groepen binnen de kraakbeweging maar ook naar de verschillende evenementen van één kraakgroep. Er waren veel onafhankelijke kraakgroepen maar uiteindelijk had iedereen dezelfde vijand, de overheid. Het lijkt mij interessant om te onderzoeken hoe elke groep te werk ging met het organiseren van dergelijke evenementen. De Nederlandse kraakbeweging heeft zich door de jaren heen ontwikkeld op positieve en negatieve manieren. Wat begon als een klein groepje ontevreden jongeren werd al snel een goed georganiseerde machine. Vermoedelijk is dit ook terug te zien in de evenementen door de jaren heen.

Solidariteitsdemonstratie voor de Groote Keijser.
Bron: ‘Een voet tussen de deur’, Eric Duivenvoorden